Ο Δον Κιχώτης και η μουσική-ξεφτιλας

Ο Δον Κιχώτης και η μουσική

Από τον Κώστα Ζουγρή

Εχουν περάσει τέσσερις αιώνες από τη συγγραφή του κλασικού λογοτεχνικού έργου του Miguel de Cervantes Saavendra, El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha (Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας), που εκδόθηκε σε δύο μέρη, το 1605 και το 1615.

Μυθιστόρημα που επηρέασε την ισπανική και την παγκόσμια λογοτεχνία, το έργο περιγράφει τις περιπέτειες του πρωταγωνιστή Αλόνσο Κιχάνο, ο οποίος είναι ένας αθεράπευτα ρομαντικός ξερακιανός γέροντας που από τη συνεχή ανάγνωση ιπποτικών μυθιστορημάτων, ρομάντζων και παραμυθιών, αποφασίζει να αναβιώσει τον ιπποτικό θρύλο και με το ψωριάρικο άλογό του τον Ροσινάντε και τη συνοδεία του υπηρέτη του Σάντσο Πάντσα, που τον ακολουθεί καβάλα στο γαϊδουράκι του, προσπαθεί να πολεμήσει το κακό όπου το βρει, να υπερασπιστεί το δίκαιο και τους αδύναμους και να κερδίσει έτσι την καρδιά της Δουλτσινέας, την οποία όμως δεν έχει συναντήσει ποτέ. Οι κωμικές και ταυτόχρονα τραγικές ή επικές καταστάσεις που περιγράφει το μυθιστόρημα μετατρέπουν την καθημερινή ζωή του πρωταγωνιστή από όνειρο, σε πραγματικότητα, δίνοντας κουράγιο σε όλους τους ονειροπόλους που αρκετά παλαιότερα από τον 17ο αιώνα προσπαθούν, συνήθως μάταια, να αλλάξουν τον κόσμο.
Ο συγγραφέας μέσω του ήρωά του Δον Κιχώτη περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη με την επικράτηση της Αντιμεταρρύθμισης την περίοδο 1550-1600 που ακολούθησε τη Μεταρρύθμιση (1500-1570) και εκφράζει την άποψη ότι ο κόσμος χωρίς αποτυχίες δεν έχει μέλλον, δίνοντας ταυτόχρονα απάντηση στο ερώτημα του σύγχρονού του Σαίξπηρ, ο οποίος μέσω του ήρωά του Αμλετ αναρωτιέται Να ζει κανείς ή να μη ζει.
Οι ανεξάντλητες περιπέτειες του Δον Κιχώτη είναι γραμμένες από έναν συγγραφέα που ο ίδιος έζησε άπειρες περιπέτειες στην προσωπική του ζωή, την οποία πέρασε με κακουχίες, βασανιστήρια, περιπλανήσεις, δυστυχίες και αρκετό χρόνο παραμονής σε φυλακή, γεγονότα που έδωσαν την έμπνευση για τη δημιουργία των ιστοριών που περιγράφει στα έργα του.
Το μυθιστόρημα του Θερβάντες έδωσε την έμπνευση για τη δημιουργία αρκετών μετέπειτα διασκευών στον χώρο της τέχνης και ειδικά στον χώρο της μουσικής, όπου χρησιμοποιήθηκε σαν πηγή για τη δημιουργία συνθέσεων σε διάφορα μουσικά είδη.
Το 1965 ο Mitch Leigh έγραψε τη μουσική και ο Joe Darion τους στίχους για το μιούζικαλ Man Of La Mancha, που βασιζόταν στη διασκευή που είχε κάνει για την τηλεόραση στο έργο του Θερβάντες ο Dale Wasserman.
Το μιούζικαλ θα σημειώσει μεγάλη επιτυχία στο Μπρόντγουεϊ, όπου θα παιχθεί για 2.328 παραστάσεις και θα ανέβει αρκετές φορές στα επόμενα χρόνια με νεότερες διασκευές.
Το 1972, το ίδιο έργο θα γίνει και κινηματογραφική ταινία με πρωταγωνιστές τους Πίτερ Ο' Τουλ και Σοφία Λόρεν· το πιο γνωστό τραγούδι από αυτό το μιούζικαλ ήταν το Impossible Dream, που γνώρισε πολλές διασκευές.
Το 1743, ο Joseph Bodin de Boismortier θα μετατρέψει σε σύντομο μπαλέτο την ιστορία του Θερβάντες με τον τίτλο Don Quichotte chez la Duchesse, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, το 1761, ο Georg Philipp Telemann θα γράψει την όπερα Don Quichotte auf der Hochzeit des Camacho, που βασίζεται στη γνωστή ιστορία. Ο ίδιος συνθέτης, το 1767, θα γράψει την ορχηστρική σουίτα Don Quichotte.
Το 1827, ο Felix Mendelssohn θα βασίσει τη δικιά του όπερα Die Hochzeit des Camacho στο ίδιο μέρος από το βιβλίο του Θερβάντες που χρησιμοποίησε και ο Telemann.
Το 1874, στο θεατρικό έργο Don Quichotte του Victorien Sardou, που αργότερα θα γράψει την Tosca που αξιοποίησε ο Puccini και τη Fedora για τον Giordano, θα γράψει μουσική ο Jacques Offenbach.
Το 1898, ο Richard Strauss μέσα από το τονικό ποίημα Don Quixote (Fantastic Variations for Large Orchestra on a Theme of Knightly Character) κάνει αρκετές μουσικές αναφορές σε σκηνές και γεγονότα από το μυθιστόρημα.
Το 1910, ο Jules Massenet επιλέγει τον μπάσο Feodor Chaliapin για τη δική του εκδοχή τού Don Quichotte που παρουσίασε στην όπερα του Μόντε Κάρλο.
Ο Ισπανός Manuel de Falla, ο Αυστριακός Ludwig Minkus, ο Ισπανός Ruperto Chapi, ο επίσης Ισπανός Francisco Asenjo Barbieri θα γράψουν την όπερα Α Zarzuela και την περίοδο 1932-34 ο Maurice Ravel θα παρουσιάσει τρία τραγούδια για φωνή και πιάνο με τον τίτλο Don Quixote Το Dulcinea.
Το 1940-41 ο Καταλανός συνθέτης Roberto Gerhard θα γράψει μουσική για μπαλέτο με τον τίτλο Don Quixotte.
Στη μοντέρνα μουσική, το συγκρότημα Toad the Wet Sprocket κυκλοφόρησε το 1994 το άλμπουμ Dulcinea, στο οποίο υπάρχουν τα τραγούδια Crowing και Windmills με αναφορά στο έργο του Θερβάντες.
Το 2010, οι Coldplay έπαιξαν σε συναυλίες τους το Don Quixotte (Spanish Rain).
Τραγούδια με τίτλο και θέμα τον Δον Κιχώτη έκαναν επιτυχίες οι Nik Kershaw, Magazine 60, Gordon Lightfoot, Os Mutantes και Cherry Poppin Daddies.
Αναφορές στους ήρωες του Θερβάντες υπάρχουν και στην ελληνική μουσική. Η γνωστή ράπερ Sadahzinia συνεργάζεται με τους Active Member, δύο από τα μέλη των οποίων έγραψαν μάλιστα και το τραγούδι της Η Μοναξιά του Δον Κιχώτη:
Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη
(που 'χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσα την κρυφή τη Δουλτσινέα)
και κλαίει βουβά τη μοναξιά του Δον Κιχώτη
(και κλαίει ξανά για το μεγάλο τον ιππότη).
Ανάμεσα στους πολλούς χαρακτήρες που αναφέρει στο τραγούδι του Είμαι ο Γιάννης Αργύρης, είναι και οι χαρακτήρες που χρησιμοποιεί ο Θερβάντες:
Σκέτη ανία που προσέχω μη μου την αρπάξουν άλλοι
άλλη μόνιμη τρελάρα έξω απ' τ' άλλο μου το χάλι
κάτι λίγο σαν Κιχώτης και σαν Σάντσο επί όνου
μερικές σκηνές Ρασπούτιν μισό άγιου δολοφόνου.
Το 1982 στο άλμπουμ του Εν Λευκώ, ο Παύλος Σιδηρόπουλος τραγουδούσε το Underground με στρας: Το ξέρω ο κάποτε εραστής σου στου σαλονιού σου το πικ-απ
θα ακούγομαι όπως η φωνή σου ένα ου κι ένα αα, λογικό φωναχτά
Να χαϊδεύει το αυτί σου απαλά. Δεν θα 'μαι τότε πια η φυγή σου
σαν Δον Κιχώτης γραφικός, θα είμαι η ξεκούρασή σου.
Το 1992 στο ομώνυμο τραγούδι τού άλμπουμ Σφεντόνα ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου τραγουδούσε: Σαράντα χρόνια έφηβος, κοντά μισό αιώνα
το καλοκαίρι άσπριζα, μαύριζα το χειμώνα.
Σαράντα χρόνια ανώριμος, ξεφτίλας Δον Κιχώτης
Τώρα 40 χρόνια φρόνιμος, ωραίος και ιππότης.
Σε μία από τις πιο πρόσφατες προσεγγίσεις στο θέμα μας, το 2005 οι «Δυτικές Συνοικίες» τραγουδούσαν: Δεν είμαι εγώ ο μολυβένιος σου στρατιώτης
Δεν είμαι εγώ, δεν είμαι εγώ αυτό που έψαχνες να βρεις
Είμαι απλά, είμαι απλά ένας ακόμα Δον Κιχώτης
που ζει στον κόσμο του και να τον νιώσεις δεν μπορείς.
Δον Κιχώτης λέγεται και το τραγούδι της Ελένης Βιτάλη από το 2008:
Εγώ σ' αγαπώ και θα σ' αγαπώ, μ' αρέσεις και θα μ' αρέσεις
μα θέλω και συ τρελέ Δον Κιχώτη στον εαυτό σου ν' αρέσεις.
Τέλος, στο άλμπουμ της Μαρίας Δημητριάδη 2001 Δον Κιχώτες, σε μουσική του Θοδωρή Οικονόμου και στίχους του Παρασκευά Καρασούλου, υπάρχει το τραγούδι Ο Τσε στη Νέα Υόρκη (Δον Κιχώτες):
Ας λέει ο χρόνος πως γερνάει η ζωή
σφυρίζει ο άνεμος ακόμα αυτές τις νότες
τις τραγουδάνε μες στις πόλεις Δον Κιχώτες
ας λέει ο χρόνος πως γερνάει η ζωή...
Και η ζωή συνεχίζεται με πολλούς από εμάς ενίοτε στον ρόλο του Δον Κιχώτη ή του Σάντσο Πάντσα.

apotis4stis6@yahoo.gr