Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2012

ΡΕΤΡΟΛΑΓΝΕΙΑ

ΡΕΤΡΟΛΑΓΝΕΙΑ

«
Μια μαντλέν για τον (δύσκολο) δρόμο
Το παράδοξο αλλά και την εξήγηση της ρετρολαγνείας εντοπίζουμε στο γνωστό «επεισόδιο με τη μαντλέν» στο ιστορικής σημασίας μυθιστόρημα του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο. Το μικρό γλύκισμα σε σχήμα αχηβάδας χρησιμοποιείται ως παράδειγμα για να προσδιορίσει ο λογοτέχνης τη διαφορά και την αντίθεση ανάμεσα στην «εκούσια μνήμη» και στην «ακούσια μνήμη». Στην πρώτη περίπτωση, οι αναμνήσεις έρχονται από τη νόηση, τη συνειδητή προσπάθεια να ανασύρεις από τη μνήμη ένα όνομα, ένα μέρος, ένα συμβάν. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτήν της ακούσιας μνήμης, ένα τυχαίο συμβάν –όπως η γεύση μιας μαντλέν βουτηγμένης στο τσάι– κινητοποιεί την ανάμνηση. Ο Προυστ θεωρεί τις μνήμες που έρχονται εκούσια, μέσα από τη συνειδητή προσπάθεια, αποσπασματικές, μιας και δεν φέρουν την ίδια την ουσία του παρελθόντος. Από την άλλη, περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο την επίδραση της γλύκας του παρελθόντος, που φέρνει μια ακούσια ανάμνηση, η γεύση της μαντλέν μέσα στο τσάι: «Και μονομιάς τα δεινά της ζωής μου είχαν γίνει αδιάφορα, οι καταστροφές της αβλαβείς, η βραχύτητά της απατηλή – κι αυτή η νέα αίσθηση να έχει επάνω μου την επίδραση που έχει η αγάπη, να με γεμίζει με μια πολύτιμη ουσία». Η αναβίωση του παρελθόντος από το ρετρό κατασκευάζεται ώστε να έχει επάνω μας μια επίδραση σαν αυτή: μοιάζει σαν μια μαντλέν δίπλα στο τσάι μας έτοιμη να μας πλημμυρίσει με θετικό συναίσθημα. Το μεγάλο παράδοξο του ρετρό, λοιπόν, είναι πως μας φέρνει ακούσιες μνήμες από εποχές που δεν έχουμε ζήσει – τουλάχιστον από πρώτο χέρι.
Αυτόματα αντιδρούμε στη θέα ενός flapper dress, χωρίς να έχουμε γνωρίσει τα τρελά πάρτι των Roaring Twenties, νιώθουμε τον ήλιο του Palm Beach των ’50s πάνω στο πρόσωπό μας στη θέα ενός cats eye ζευγαριού γυαλιών. Προφανώς, αυτό που χρειαζόμαστε είναι η κατευναστική επίδραση που έχει το παρελθόν, όπως ακριβώς την περιγράφει ο Προυστ – και εδώ βρίσκεται η εξήγηση της ρετρολαγνείας, όπως προείπαμε. Όταν γυρνάμε στο παρελθόν, γυρνάμε στην αίσθηση πως τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμα. Παίρνουμε αυθαίρετα από το ημερολόγιο μια μικρή παράταση, μια μικρή ανακούφιση πως τίποτα δεν έχει κριθεί. Ακόμα και οι δύο εποχές που επιλέξαμε να αναβιώσουμε φέτος, εν μέσω γενικευμένης κρίσης, παρουσιάζουν απίστευτο ενδιαφέρον ειδικά ως προς αυτό. Τα twenties ήταν, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, η μοναδική καταγεγραμμένη περίπτωση μέσα στο άμεσο ιστορικό παρελθόν δεκαετίας που επιφύλαξε για το φινάλε της μια οικονομική κρίση που διέλυσε τα πάντα. Από την άλλη, παραμένει στο συλλογικό υποσυνείδητο ως μια εποχή ξέφρενου ηδονισμού, μοναδικής αισθητικής, ακμής των τεχνών· μια εποχή με την οποία μπορούμε και θέλουμε να ταυτιστούμε αυτή τη στιγμή.
Από την άλλη, τα fifties αντιπροσωπεύουν το παρελθόν που θα θέλαμε να έχουμε τώρα δα, ώστε να μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο μέλλον. Είναι η εποχή της ευμάρειας, μια ηλιόλουστη εποχή, η απαρχή του μαζικού καταναλωτισμού, της καταναλωτικής αθωότητας, μια εποχή όπου μπορούσες να αγοράζεις πραγματικά χωρίς τύψεις, αφού αυτό σε έκανε μέρος του ονείρου της ευημερίας. Είναι μια παστέλ εποχή, ήρεμη κι αισιόδοξη, κατευναστικά συντηρητική – η ευημερία μπορεί να διατηρηθεί αναλλοίωτη, έστω μέσα σε μια κονσέρβα, όπως αυτές που βρίσκονταν κατά δεκάδες μέσα σε κάθε ντουλάπι. Ψευδαίσθηση πως όλα θα πάνε καλά ή καλαίσθητη ένδυση ενός ακαλαίσθητου παρόντος, το ρετρό και η αγάπη μας γι’ αυτό είναι ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο μια αίσθηση ασφάλειας, μια σταθερά μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. «No alarms and no surprises please», όπως έλεγαν και οι Radiohead, τους οποίους ο γιος μου θα θεωρεί ρετρό σε καμιά δεκαριά χρόνια από τώρα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου