Σάββατο 17 Νοεμβρίου 2012

ΤΑ ΦΥΛΛΑ ΣΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΞΑΝΑ

ΤΑ ΦΥΛΛΑ ΣΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΞΑΝΑ

Η πατρίδα του χαϊκού
Γνωρίζουμε ότι  η  πατρίδα αυτού του επιγραμματικού ποιήματος του ¨χαϊκού¨ είναι η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, η χώρα των χρυσανθέμων, η Ιαπωνία. Καλλιεργήθηκε από ένα λαό προικισμένο με σπάνια αντίληψη του καλού, του λεπτού και του ευγενικού.  Αναπτύχθηκε σε ένα περιβάλλον που προδιέθετε την ψυχή στις διανοητικές και καλλιτεχνικές απολαύσεις. Έχω επισκευθεί την Ιαπωνία και με εντυπωσίασαν, μέ συγκίνησαν, ακριβώς αυτά όλα τα στοιχεία τους.
Να αναφέρουμε συνοπτικά ότι, γύρω στο 1439, οι ποιητές στην Ιαπωνία χρησιμοποιούσαν σχεδόν  αποκλειστικά  το “τάνκα”,  πεντάστιχη στροφή με 31 συνολικά συλλαβές (5,7,5,7,7). Τον 15ο και 16ο αιώνα ποιητικές τάσεις συντόμευσαν περισσότερο το τάνκα για να καταλήξουν στη μορφή του “χοκού”, ή το “χαϊ-κάϊ” όπου τελικά διαμορφώθηκε στο λακωνικότατο “χαϊκού”, ένα επιγραμματικό τρίστιχο με 17 συλλαβές (5,7,5). Πολύ μικρό ποίημα που δίνει το περίγραμμα μιας εικόνας ή κάποιο σημαντικό της στοιχείο, δηλώνοντας ταυτοχρόνως  και μία εποχή του χρόνου. Άνθισε μετά τα τέλη του 16ου αιώνα και έγινε δημοφιλές, με την εμφάνιση τού Ματσούο Μπασσό, ο οποίος ουσιαστικά το ανανέωσε · κι έκτοτε διαδόθηκε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Έχει γράψει άπειρα χαϊκού εκ των οποίων ελάχιστα διασώθηκαν. Δύο κύριοι εκπρόσωποι του χαϊκού μετά τον Μπασσό θεωρούνται ο Ιχάρου Σαϊκάκου (1642-1693) με πολύ μεγάλη παραγωγή, ο Γιόσα Μπουσόν (1716-1784) ο οποίος άφησε περίπου 3.000, και ο Κομπαγιάσι Ίσσα (1763-1827), με περίπου 20.000 στίχους ! 
 Λένε πως “πριν απ’ τον Μπασσό, το χαϊκού ήταν απλώς ένα τερπνό τραγουδάκι. Εκείνος το μεταμόρφωσε σε θείο καλλιτέχνημα κι αισθητικό πρότυπο και είναι ο ανυπέρβλητος δάσκαλος του μυστικού: να συμπυκνώνει στο ελάχιστο την ηδονή και τη συγκίνηση”! Ο Μπασσό διαμόρφωσε ακόμα μία καινούργια πεζογραφία. Eντρύφησε στο Βουδισμό Ζεν και δημιούργησε σχολή χαϊκού. Υπάρχει μία ρήση-διακύρηξη του Μπασσό, που δηλώνει ίσως και μια στάση ζωής και θάθελα να την αναφέρω.  Μας λέει : “Πήγαινε στο πεύκο, αν θέλεις να μάθεις για το πεύκο  και στο μπαμπού, αν θέλεις να μάθεις για το μπαμπού. Και κάνοντας έτσι, φρόντισε να ξεχάσεις τον εαυτό σου.  Αλλιώς, θα επιβάλεις την παρουσία σου στο αντικείμενο.  Και δε θα μάθεις τίποτα” (...).
Διαπίστωση και οι άπειρες προεκτάσεις 
Δουλεύοντας τα χαϊκού των ποιητών, διαπίστωσα ακόμα, πως το κλασικό χαϊκού με το περιεχόμενο των τεσσάρων εποχών -άνοιξη, καλοκαίρι, φθινώπορο, χειμώνα- έχει αρκετά ξεπεραστεί, ακόμα και από τους Ιάπωνες, όμως, χωρίς ν’ αποκλείεται. Έχει ξεπεραστεί σε μεγάλο βαθμό και η τήρηση της μετρικής του (5-7-5), από τους περισσότερους ποιητές. ΄Ενα σύγχρονο χαϊκού, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, μ’ ελεύθερη θεματολογία  από τους ποιητές ενός κόσμου δίχως σύνορα.

Μήπως λοιπόν πρόκειται για μία αλυσσιδωτή ανταρσία απέναντι στο κλασικό χαϊκού; Αυτή η ελευθερία, που βαθμηδόν αναγεννιέται μέσα στο χρόνο,  θαρρώ προκύπτει, όχι από έναν εκφυλισμό, αλλά από τις παροχές των καιρών, της ώθησης και απώθησης  γεγονότων καθώς και μιάς λειτου-ργίας του νου που παγκοσμιοποιείται, ωστόσο εναντιώνεται σε όλα.  Γενικά, απ’ όλους τους ποιητές γίνεται ολοφάνερη η αναζήτηση της ουσίας και η συνεχώς  ενισχυόμενη  ροπή  προς το ολιγόστιχο ποίημα. Το γεγονός  επιβεβαιώνεται από την παρούσα  “Παγκόσμια Ανθολογία  Χαϊκού” - 50 χωρών !
Στην αρχή επεδίωκα να έχω ενδεικτικά τρεις ή τέσσερις ποιητές από κάθε χώρα, εκτός της Ιαπωνίας όπου σκόπιμα αναζήτησα αρκετούς χαϊκουϊστές, ώστε να προκύψει από αυτό ο τρόπος της σύγχρονης γραφή τους  και πιστεύω ότι αυτό ιδιαιτέρως ενδιαφέρει όλους μας.  Υπάρχουν και περιπτώσεις που δέν βρήκα ανταπόκριση, ή ήταν ελάχιστη  -για παράδειγμα η Δανία, η Κίνα, ( έχω μόνο από ένα χαϊκού τους ). Σκόπιμα παρουσιάζω τον κάθε ποιητή με 10 χαϊκού, γιατί έτσι συνάγεται μία πιό ολοκληρωμένη όψη  της δουλειάς τους (ελάχιστοι παρουσιάζονται με λιγότερα, και όχι  από δική μου παράλειψη αλλά αυτά μπόρεσα να βρω ή να μού στείλουν)· και ν’ αναφέρω ότι από τις 4 γλώσσες που ζήτησα να μού στείλουν τα χαϊκού τους  και από αυτά που έλαβα, έγιναν οι επιλογές. Αυτή η αφοσίωση των ποιητών που επιδεικνύουν και αναλύουν  τη γραφή του,  αφιερώνοντάς του  ολόκληρα  βιβλία  και,  κάποιοι  άλλοι,  δείγματα  μέσα σε  έργα  ποίησης άλλου τύπου, είναι σύνηθες  φαινόμενο, και μάλιστα σε υψηλό ποσοστό. ΄Ολη μαζί  η παραγωγή, που αγκαλιάζει πολλές δεκαετίες, μας δείχνει το ρίζωμα στην ψυχή των ποιητών :  αυτό που κατόρθωσε ο πολιτισμός!
Πολλές εθνικές ανθολογίες κυκλοφορούν, όμως, οι παγκόσμιες είναι σπανιώτερες, λόγω της δυσκολίας, προφανώς, του εγχειρήματος.  Εκδότες περιοδικών του χαϊκού,  ή εφημερίδων, ή Εταιριών Χαϊκού, ή μεμωνομένοι ποιητές, με συνεργασίες και διαγωνισμούς του είδους δουλεύουν κι απλώνουν αυτό το ελκυστικό μικροσκοπικό ποίημα! Εκείνο όμως που με εντυπωσιάζει, είναι το γεγονός ότι σε όλες τις χώρες έχουν ιδρυθεί Εταιρίες Χαϊκού!  Κάτι που δεν υφίσταται στην Ελλάδα, προφανώς για το λόγο ότι όλοι οι ποιητές, είναι μέλη Λογοτεχνικών Εταιριών,  κι έτσι περιττεύει.
Η πατρίδα του χαϊκού
Γνωρίζουμε ότι  η  πατρίδα αυτού του επιγραμματικού ποιήματος του ¨χαϊκού¨ είναι η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, η χώρα των χρυσανθέμων, η Ιαπωνία. Καλλιεργήθηκε από ένα λαό προικισμένο με σπάνια αντίληψη του καλού, του λεπτού και του ευγενικού.  Αναπτύχθηκε σε ένα περιβάλλον που προδιέθετε την ψυχή στις διανοητικές και καλλιτεχνικές απολαύσεις. Έχω επισκευθεί την Ιαπωνία και με εντυπωσίασαν, μέ συγκίνησαν, ακριβώς αυτά όλα τα στοιχεία τους.
Να αναφέρουμε συνοπτικά ότι, γύρω στο 1439, οι ποιητές στην Ιαπωνία χρησιμοποιούσαν σχεδόν  αποκλειστικά  το “τάνκα”,  πεντάστιχη στροφή με 31 συνολικά συλλαβές (5,7,5,7,7). Τον 15ο και 16ο αιώνα ποιητικές τάσεις συντόμευσαν περισσότερο το τάνκα για να καταλήξουν στη μορφή του “χοκού”, ή το “χαϊ-κάϊ” όπου τελικά διαμορφώθηκε στο λακωνικότατο “χαϊκού”, ένα επιγραμματικό τρίστιχο με 17 συλλαβές (5,7,5). Πολύ μικρό ποίημα που δίνει το περίγραμμα μιας εικόνας ή κάποιο σημαντικό της στοιχείο, δηλώνοντας ταυτοχρόνως  και μία εποχή του χρόνου. Άνθισε μετά τα τέλη του 16ου αιώνα και έγινε δημοφιλές, με την εμφάνιση τού Ματσούο Μπασσό, ο οποίος ουσιαστικά το ανανέωσε · κι έκτοτε διαδόθηκε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Έχει γράψει άπειρα χαϊκού εκ των οποίων ελάχιστα διασώθηκαν. Δύο κύριοι εκπρόσωποι του χαϊκού μετά τον Μπασσό θεωρούνται ο Ιχάρου Σαϊκάκου (1642-1693) με πολύ μεγάλη παραγωγή, ο Γιόσα Μπουσόν (1716-1784) ο οποίος άφησε περίπου 3.000, και ο Κομπαγιάσι Ίσσα (1763-1827), με περίπου 20.000 στίχους ! 
 Λένε πως “πριν απ’ τον Μπασσό, το χαϊκού ήταν απλώς ένα τερπνό τραγουδάκι. Εκείνος το μεταμόρφωσε σε θείο καλλιτέχνημα κι αισθητικό πρότυπο και είναι ο ανυπέρβλητος δάσκαλος του μυστικού: να συμπυκνώνει στο ελάχιστο την ηδονή και τη συγκίνηση”! Ο Μπασσό διαμόρφωσε ακόμα μία καινούργια πεζογραφία. Eντρύφησε στο Βουδισμό Ζεν και δημιούργησε σχολή χαϊκού. Υπάρχει μία ρήση-διακύρηξη του Μπασσό, που δηλώνει ίσως και μια στάση ζωής και θάθελα να την αναφέρω.  Μας λέει : “Πήγαινε στο πεύκο, αν θέλεις να μάθεις για το πεύκο  και στο μπαμπού, αν θέλεις να μάθεις για το μπαμπού. Και κάνοντας έτσι, φρόντισε να ξεχάσεις τον εαυτό σου.  Αλλιώς, θα επιβάλεις την παρουσία σου στο αντικείμενο.  Και δε θα μάθεις τίποτα” (...).
Διαπίστωση και οι άπειρες προεκτάσεις 
Δουλεύοντας τα χαϊκού των ποιητών, διαπίστωσα ακόμα, πως το κλασικό χαϊκού με το περιεχόμενο των τεσσάρων εποχών -άνοιξη, καλοκαίρι, φθινώπορο, χειμώνα- έχει αρκετά ξεπεραστεί, ακόμα και από τους Ιάπωνες, όμως, χωρίς ν’ αποκλείεται. Έχει ξεπεραστεί σε μεγάλο βαθμό και η τήρηση της μετρικής του (5-7-5), από τους περισσότερους ποιητές. ΄Ενα σύγχρονο χαϊκού, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, μ’ ελεύθερη θεματολογία  από τους ποιητές ενός κόσμου δίχως σύνορα.

Μήπως λοιπόν πρόκειται για μία αλυσσιδωτή ανταρσία απέναντι στο κλασικό χαϊκού; Αυτή η ελευθερία, που βαθμηδόν αναγεννιέται μέσα στο χρόνο,  θαρρώ προκύπτει, όχι από έναν εκφυλισμό, αλλά από τις παροχές των καιρών, της ώθησης και απώθησης  γεγονότων καθώς και μιάς λειτου-ργίας του νου που παγκοσμιοποιείται, ωστόσο εναντιώνεται σε όλα.  Γενικά, απ’ όλους τους ποιητές γίνεται ολοφάνερη η αναζήτηση της ουσίας και η συνεχώς  ενισχυόμενη  ροπή  προς το ολιγόστιχο ποίημα. Το γεγονός  επιβεβαιώνεται από την παρούσα  “Παγκόσμια Ανθολογία  Χαϊκού” - 50 χωρών !
Στην αρχή επεδίωκα να έχω ενδεικτικά τρεις ή τέσσερις ποιητές από κάθε χώρα, εκτός της Ιαπωνίας όπου σκόπιμα αναζήτησα αρκετούς χαϊκουϊστές, ώστε να προκύψει από αυτό ο τρόπος της σύγχρονης γραφή τους  και πιστεύω ότι αυτό ιδιαιτέρως ενδιαφέρει όλους μας.  Υπάρχουν και περιπτώσεις που δέν βρήκα ανταπόκριση, ή ήταν ελάχιστη  -για παράδειγμα η Δανία, η Κίνα, ( έχω μόνο από ένα χαϊκού τους ). Σκόπιμα παρουσιάζω τον κάθε ποιητή με 10 χαϊκού, γιατί έτσι συνάγεται μία πιό ολοκληρωμένη όψη  της δουλειάς τους (ελάχιστοι παρουσιάζονται με λιγότερα, και όχι  από δική μου παράλειψη αλλά αυτά μπόρεσα να βρω ή να μού στείλουν)· και ν’ αναφέρω ότι από τις 4 γλώσσες που ζήτησα να μού στείλουν τα χαϊκού τους  και από αυτά που έλαβα, έγιναν οι επιλογές. Αυτή η αφοσίωση των ποιητών που επιδεικνύουν και αναλύουν  τη γραφή του,  αφιερώνοντάς του  ολόκληρα  βιβλία  και,  κάποιοι  άλλοι,  δείγματα  μέσα σε  έργα  ποίησης άλλου τύπου, είναι σύνηθες  φαινόμενο, και μάλιστα σε υψηλό ποσοστό. ΄Ολη μαζί  η παραγωγή, που αγκαλιάζει πολλές δεκαετίες, μας δείχνει το ρίζωμα στην ψυχή των ποιητών :  αυτό που κατόρθωσε ο πολιτισμός!
Πολλές εθνικές ανθολογίες κυκλοφορούν, όμως, οι παγκόσμιες είναι σπανιώτερες, λόγω της δυσκολίας, προφανώς, του εγχειρήματος.  Εκδότες περιοδικών του χαϊκού,  ή εφημερίδων, ή Εταιριών Χαϊκού, ή μεμωνομένοι ποιητές, με συνεργασίες και διαγωνισμούς του είδους δουλεύουν κι απλώνουν αυτό το ελκυστικό μικροσκοπικό ποίημα! Εκείνο όμως που με εντυπωσιάζει, είναι το γεγονός ότι σε όλες τις χώρες έχουν ιδρυθεί Εταιρίες Χαϊκού!  Κάτι που δεν υφίσταται στην Ελλάδα, προφανώς για το λόγο ότι όλοι οι ποιητές, είναι μέλη Λογοτεχνικών Εταιριών,  κι έτσι περιττεύει.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου