ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΣ Βλ. Φειδᾶς

Αἱ περί Πολιτείας καί πολιτειακῆς ἐξουσίας ἰδέαι τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἀποτελοῦν θεμελιώδεις προϋποθέσεις τῶν διατυπωθεισῶν ὑπ' αὐτῶν θέσεων περί τάς σχέσεις ἱερατικῆς καί πολιτειακῆς ἐξουσίας καί περί τήν ἐκ τῆς φύσεως καί τῆς ἀποστολῆς αὐτῶν ἀναντίρρητον ἀνάγκην συνεργασίας τῶν φορέων ἀμφοτέρων πρός τό γενικόν συμφέρον τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Αἱ ἰδέαι αὐταί, ἐπισφραγισθεῖσαι διά τῶν γνωστῶν προσωπικῶν ἀγώνων καί θυσιῶν τῶν μεγάλων Ἱεραρχῶν πρός διαφύλαξιν τῆς ἐσωτερικῆς αὐτονομίας τῆς Ἐκκλησίας, ἐμόρφωσαν τόν χαρακτῆρα τῆς περί τό θέμα τοῦτο ἐκκλησιαστικῆς αὐτοσυνειδησίας καί, ἐπηρεάσασαι σοβαρῶς τάς ἀντιστοίχους πολιτειακάς ἀντιλήψεις, ἀπετέλεσαν ἐφεξῆς ἀποφασιστικά κριτήρια οἱασδήποτε προσπαθείας ρυθμίσεως τοῦ θέματος τῆς σχέσεως Ἐκκλησίας καί Πολιτείας. Περί αὐτῶν θά ἠδύνατο πολλῷ μᾶλλον νά λεχθῇ τό ὑπό τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου περί τοῦ ἱεράρχου Βαβύλα λεχθέν, διότι οὗτοι ἐπηρέασαν σοβαρῶς "τῶν μετά ταῦτα ἱερᾶσθαι καί βασιλεύειν μελλόντων τά φρονήματα..., ὅτι τῆς γῆς καί τῶν ἐν τῇ γῇ πραττομένων κυριώτερος ἐπίτροπος ὁ τήν ἱερωσύνην λαχών τοῦ τήν ἀλουργίδα ἔχοντός ἐστι καί χρή τῆς ἐξουσίας ταύτης τό μέγεθος μή ἐλαττοῦν...".

Κριτική ἀξιολόγησις τῆς πολιτικῆς θεολογίας τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν θά ὑπερέβαινε τά περιωρισμένα χρονικά πλαίσια καί τόν σκοπόν τῆς παρούσης ὁμιλίας, ἀλλ' ἡ σπουδαιότης αὐτῆς θά ἠδύνατο νά ἀξιολογηθῆ εὐχερῶς, ἄν ἀναλογισθῇ τις τά ἀποτελέσματα τῆς πολιτικῆς θεολογίας τοῦ Αὐγουστίνου διά τάς σχέσεις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας εἰς τήν Δύσιν. Ὁ ὑπό τοῦ Αὐγουστίνου ὀξύς διαχωρισμός τῆς ἐπιγείου ἀπό τήν οὐράνιον Πολιτείαν, τῆς Πολιτείας τοῦ Κάιν καί τῆς Πολιτείας τοῦ Ἄβελ, ὡδήγησεν ὁλόκληρον σχεδόν τήν πολιτικήν θεολογίαν τῆς Δύσεως εἰς τήν προβολήν τῆς ἰδέας τῆς ριζικῆς ἀντιθέσεως τῆς Πολιτείας τοῦ Διαβόλου καί τῆς Πολιτείας τοῦ Θεοῦ καί εἰς τήν διάφορον ἀξιολόγησιν τῆς περί τῶν δύο ἐξουσιῶν ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἠξιολόγησαν τήν αὐτήν ἐκκλησιαστικήν παράδοσιν ὑπό τήν προοπτικήν ὄχι τῶν χωριζόντων, ἀλλά τῶν ἑνούντων τάς δύο ἐξουσίας στοιχείων, διό καί ἐθεμελίωσαν διάφορον βάσιν ρυθμίσεως τῶν σχέσεων Ἐκκλησίας καί Πολιτείας εἰς τήν Ἀνατολήν.