Η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος και το πρωτείον του επισκόπου Ρώμης

Απάντησις εις την εγκύκλιον του Πίου ΙΑ΄ «Lux Veritatis»,
Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, Αρχιεπισκόπου Αθηνών (†)

 

Η εγκύκλιος «Lux veritatis»

Κατά το παρελθόν έτος 1931, επί τη δεκάτη Πέμπτη εκατονταετηρίδι της εν Εφέσω συνελθούσης Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου (431), λόγος πολύς εγένετο περί αυτής εν πάσαις ταις Εκκλησίαις, πολλαχού δε και εορταί επί τη αναμνήσει αυτής ετελέσθησαν. Ο δε Μακαριώτατος Πάπας Ρώμης Πίος ΙΑ΄ τη ημέρα της εορτής των Χριστουγέννων, και εγκύκλιον ειδικήν εξέδωκεν, αρχομένην δια των λέξεων «Lux Veritatis» (το φως της αληθείας), ουχί μόνο ίνα εξάρη το μέγα γεγονός της συγκροτήσεως της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου και της υπ' αυτής κατακρίσεως της πλάνης του Νεστοριανισμού, αλλά και ίνα παραστήση την Σύνοδον ταύτην, ως διακηρύξασαν, δήθεν, το Πρωτείον του Επισκόπου Ρώμης, υφ' ην έννοιαν τούτου πρεσβεύει και διδάσκει ως δόγμα πίστεως η Ρωμαϊκή Εκκλησία. Το φως της αληθείας, λέγει αρχόμενος της εγκυκλίου (1) ο Πίος ΙΑ΄, και η μαρτυρία των αιώνων, τουτέστι της ιστορίας, διδάσκουσιν ότι ο Κύριος κατά την επαγγελίαν αυτού (Ματθ. 27, 20) εύρηται πάντοτε μετά της Εκκλησίας Αυτού. Όσο αγριωτέρα αποβαίνει η ορμή των κυμάτων, άτινα εν τη παρόδω των αιώνων πλήττουσιν το ακάτιον του Πέτρου, τοσούτω καταδείκνυται η παρουσία και το ανεξάλειπτον της ουρανίας χάριτος. Το πλήγματα δεν προήλθον μόνον δια των διωκτών του Χριστιανισμού, αλλά και παρά των διαφόρων αιρέσεων, αίτινες εν τη Ανατολή ιδίως ανεφάνησαν. Εν μέσω των τρικυμιών η Εκκλησία εξηκολούθησε την πορείαν αυτής στηριζομένη μόνον επί του Θεού και διασώζουσαν ακεραίαν την ιερήν παρακαταθήκην της ευαγγελικής αληθείας, ην ενεπιστεύθη αυτή ο ιδρυτής αυτής.

Τοιαύτας έχων τας σκέψεις ο Πίος ΙΑ΄ επί τη ιε΄ εκατονταετηρίδι της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου, καθήκον αυτού θεωρεί, λέγει, αποστολικόν, ίνα εκθέση τα κατά τη σύνοδον ταύτην, πέποιθε δε ότι ου μόνον θα ευχαριστήση και θα ωφελήση τα πιστά της Εκκλησίας τέκνα, αλλ' επιπλέον και τους κεχωρισμένους απ' αυτής αδελφούς και δη τους προϊσταμένους αυτών Ιεράρχας, θα προκαλέση εις σκέψεις προς επιστροφήν εις την αληθή πίστιν, ην η Ρωμαϊκή Εκκλησία διατηρεί ευλαβώς εν πάση ασφαλεία και ακεραιότητι.

Φρονεί δε ότι τρία δόγματα της «καθολικής θρησκείας» διετυπώθησαν εν τη Γ΄ Οικουμενική Συνόδω: α) ότι το πρόσωπον του Χριστού εν εστι και θείον, β) ότι η Αγία Παρθένος Μαρία δέον ν' αναγνωρίζηται και τιμάται ως αληθώς και πραγματικώς «Θεοτόκος», γ) ότι ο Ποντίφηξ της Ρώμης εκτιθέμενος την πίστιν και τα ήθη, απολαύει εκ Θεού, εν σχέσει προς έκαστον και προς πάντας, κύρους ανωτάτου, κυριάρχου και ανεξαρτήτου.

Συμφώνως προς ταύτα ο Πίος ΙΑ΄ διαιρεί την Εγκύκλιον αυτή ταύτην εις τρία μέρη: α) Η Σύνοδος και το Ρωμαϊκόν πρωτείον, β) το δόγμα της υποστατικής ενώσεως, γ) το δόγμα της θείας μητρότητος. Και εν μεν τω πρώτω μέρει εκτίθησι την ιστορίαν της εμφανίσεως του Νεστοριανισμού, της συγκλίσεως της Συνόδου και των εργασιών αυτής, ίνα δείξη ότι υπό πάντων ανεγνωρίσθη και επισήμως ανεκηρύχθη το Πρωτείον, εν δε τω δευτέρω και τω τρίτω αναπτύσσει την διδασκαλίαν περί της υποστατικής ενώσεως των δύο εν Χριστώ φύσεων και περί της Θεοτόκου και της οφειλομένης εις αυτήν τιμής, ως Μητρός του εναθρωπήσαντος Κυρίου. Προσκαλεί δε ο Πίος ΙΑ΄ πάντας ίνα προθύμως δεχθώσι τα τρία ταύτα δόγματα και ενωθώσι μετ' αυτού, ως αντιπροσώπου του Χριστού επί της γης. Ιδιαιτέρως δε απευθύνει προτροπήν προς τοιαύτην ένωσιν προς τους τιμώντας την Αγίαν Παρθένον Θεοτόκον και εύχεται ίνα ταχέως έλθη η ημέρα η ευτυχής, καθ' ην πάντα τα κεχωρισμένα τέκνα θα ενωθώσι μετ' αυτού και θα τιμήσωσι την Θεοτόκον πραγματοποιούσαν ούτω το γεγονός, όπερ ο προκάτοχος αυτού Σίξτος Γ΄ παρέστησεν εν μωσαϊκώ της Λιβεριανής βασιλικής εν Ρώμη.

Τοιούτο εν γενικωτάτες γραμμαίς το περιεχόμενον της παπικής Εγκυκλίου. Και προκειμένου δε περί των δογματικών αληθειών, ήτοι της υποστατικής ενώσεως των δύο εν Χριστώ φύσεων και περί της Αγίας Μητρός του Κυρίου ως Θεοτόκου, εξ ης εγεννήθη ως άνθρωπος ο προαιώνιος Υιός και Λόγος του Θεού, αληθειών περί ων η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος πράγματι επεφάνθη εναντίον του αρνούμενου αυτάς Νεστορίου, ουδεμία δύναται να υπάρξη διαφωνία. Ο ούτως όμως επισήμως εν τη Εγκυκλίω εκφερόμενος ισχυρισμός, καθ' ον η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος ανεγνώρισε το Πρωτείον και δη και το αλάθητον του Επισκόπου Ρώμης, προκαλεί αληθώς κατάπληξιν.

Επειδή δε κύριος σκοπός της Εγκυκλίου είναι η υποστήριξις του ισχυρισμού τούτου και επειδή εν ονόματι της ιστορικής αληθείας ζητείται η θεμελίωσις αυτού επί των πεπραγμένων της Συνόδου και των συναφών προς αυτήν γεγονότων, εν τη παρούση απαντήσει εις την Εγκύκλιον «Lux Veritatis», το φρόνημα της Ορθοδόξου Εκκλησίας διερμηνεύοντες και υπό του φωτός της αληθείας καθοδηγούμενοι, θα εξετάσωμεν όλως αντικειμενικώς και επί τη βάσει αναντιρρήτων μαρτυριών και αποδείξεων, αν τω όντι είναι βάσιμος ο εν τη Εγκυκλίω επισήμως διατυπούμενος ισχυρισμός. Χωρίς να εισέλθωμεν εις τας λεπτομερείας της ιστορίας του Νεστοριανισμού και της Οικουμενικής Συνόδου, θα λάβωμεν υπόψη μόνον τα σημεία εκείνα , άτινα σχέσιν έχουσι προς την θέσιν του Επισκόπου Ρώμης εν τη καθόλου Εκκλησία και άτινα προσάγονται εν τη Εγκυκλίω ως αποδείξεις της υπό της Συνόδου ανακηρύξεως, δήθεν, και αναγνωρίσεως του Πρωτείου. Αλλά ταυτοχρόνως θα προσαγάγωμεν και εκείνας τας μαρτυρίας παρά των συνδεθέντων προς τον Νεστοριανισμόν και την Γ΄ Οικουμενικήν Σύνοδον προσώπων και δη του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, αίτινες αναφέρονται εις το προκείμενον ζήτημα, προς πληρεστέραν αυτού διαφώτισιν.

 

Ο Νεστόριος και το πρωτείον

Είναι γνωστή η κακοδοξία του Νεστορίου, αρνουμένου την υποστατικήν ενότητα των δύο εν Χριστώ φύσεων εις εν πρόσωπον και τον θεολογικόν όρον «Θεοτόκος», αλλ' ουδαμόθεν συνάγεται το συλεγόμενον περί αυτού εν τη Εγκυκλίω "Lux Veritatis" ότι «ανεγνώριζε το ανώτατον κύρος του Επισκόπου Ρώμης επί της οικουμενικής Εκκλησίας». Ο Νεστόριος εκλεγείς και χειροτονηθείς Επίσκοπος ΚΠόλεως (428), πάντως δια των χειροτονησάντων αυτόν, κατά το κρατούν εκκλησιαστικόν έθος, ανεκοίνωσεν αμέσως την εκλογήν αυτού προς τον Ρώμης Επίσκοπον Κελεστίνον Α΄ (423-432), ως έπραξε προς τον Αλεξανδρείας Κύριλλον (412-444), απαντήσαντα προς αυτόν και επευχηθέντα ως «ἀδελφῷ καί συλλειτουργῷ». Προ του Νεστορίου, επί ικανόν χρόνου διάστημα, ένεκα του ζητήματος της εγγραφής του ονόματος του αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου εν τοις Διπτύχοις, ήσαν διακεκομμέναι αι σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών Ρώμης και Κπόλεως, αλλ' ήδη ο προκάτοχος του Νεστορίου Αττικό (406-425), λύσας τη διαφοράν εκείνην, αποκατέστησε τας σχέσεις. Επομένως ηδύνατο ο Νεστόριος να επικοινωνήση προς τον Ρώμης Κελεστίνον, αν παρίστατο ανάγκη.

Ο Νεστόριος επί τριετίαν μόλις αρχιερατεύσας εν ΚΠόλει, δεν επρόφθασε να εκδηλώση τι σχετικώς ως προς την ιεραρχικήν αυτού θέσιν εν τη καθόλου Εκκλησία, είναι δε γνωστόν μόνο ότι κατεδίωξε τους αιρετικούς και εκτός της ΚΠόλεως. Ήτο δε η θέσις αυτού αύτη καθωρισμένη δια του γ΄ κανόνος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου (381), διαγορεύοντος «Τόν μέντοι Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσκοπον ἔχειν τά πρεσβεῖα τῆς τιμῆς μετά τόν Ρώμης ἐπίσκοπον διά τό εἶναι αὐτήν νέαν Ρώμην». Κατά το χρόνο της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου (325), δεν ήτο εισέτι ιδρυμένη η «νέα Ρώμη», ήτοι η νέα του Κράτους πρωτεύουσα, όθεν κατά τον καθορισμόν των «πρεσβείων», ήτοι της ιεραρχικής τάξεως των Επισκόπων των μεγάλων εκκλησιαστικών κέντρων, δια του στ΄ κανόνος καθωρίσθησαν τα «πρεσβεία»του Ρώμης, του Αλεξανδρείας και του Αντιοχείας. Υπό της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, δια του β΄ κανόνος, επανελήφθη ο καθορισμός των «πρεσβείων» του Αλεξανδρείας και του Αντιοχείας, εν σχέσει προς τας επισκοπάς των Διοικήσεων, αίτινες υπ' αυτούς υπήγοντο, «κατά τους κανόνας», εξησφαλίσθη δε και η εκκλησιαστική αυτοτέλεια των τριών μεγάλων Διοικήσεων, Ασίας, Πόντου και Θράκης, απαγορευθείσης της εις ξένην δικαιοδοσίαν επεμβάσεως. Η διάταξις του γ΄ κανόνος παρενέβαλε μεταξύ του Ρώμης και του Αλεξανδρείας τον της «νέας Ρώμης» Επίσκοπον, αλλά δεν απέδωκεν εις αυτόν δικαιοδοσίαν τινά. Ουχ ήττον οι προκάτοχοι του Νεστορίου, και δη ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, ήσκησαν πραγματικήν δικαοδοσίαν εν ταις ανωτέρω τρισί Διοικήσεσι και ιδίως εν τη της Ασίας. Αύται δε βραδύτερον υπήχθησαν υπό τον ΚΠόλεως δια του κη΄ κανόνος της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου (451), δι' ου και ηρμηνεύθη αυθεντικώς η έννοια του γ΄ κανόνος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου δια των εξής: «καί γάρ τῷ θρόνῳ τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης, διά τό βασιλεύειν τήν πόλιν ἐκείνην, οἱ πατέρες εἰκότως ἀποδεδώκασι τά πρεσβεῖα, καί τῷ αὐτῷ σκοπῷ κινούμενοι οἱ ρν΄ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι τά ἴσα πρεσβεῖα ἀπένειμαν τῷ τῆς νέας Ρώμης ἁγιωτάτῳ θρόνῳ, εὐλόγως κρίναντες, τήν βασιλείᾳ καί συγκλήτῳ τιμηθεῖσαν πόλιν καί τῶν ἴσων ἀπολαύειν πρεσβείων τῇ πρεσβυτέρᾳ βασιλίδι Ρώμῃ, καί ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς, ὡς ἐκείνην, μεγαλύνεσθαι πράγμασι, δευτέραν μετ' ἐκείνην ὑπάρχουσαν». Τα «πρεσβεῖα» δεν ανεφέροντο εις εξαιρετικά τινα δικαιώματα υπέρ τους άλλους Προέδρους των εκκλησιαστικών κέντρων, αλλ' ήσαν «πρεσβεία τιμής», καθώριζον την ιεραρχικήν τάξιν και σειράν των «θρόνων». Ούτω δε ο Ρώμης κατά τα «πρεσβεία τιμής» εθεωρείτο πρώτος, αλλ' η πραγματική δικαιοδοσία αυτού δεν εξετείνετο πέραν της μέσης και κάτω Ιταλίας και των πέριξ νήσων (2) , όπως δεν εξετείνετο η δικαιοδοσία του Αλεξανδρείας ή του Αντιοχείας έξω των ορισμένων ορίων του μεν της Αιγύπτου, Πενταπόλεως και Λιβύης, του δε της Διοικήσεως της «Ανατολής». Εν αυτή τη Ιταλίᾳ οι Επίσκοποι της Διοικήσεως Ακηλύιας ηρνούντο να αποδεχθώσι τας αποφάσεις του Επισκόπου Ρώμης. Δέκα έτη προ της εμφανίσεως του Νεστοριανισμού η Εκκλησία της Β. Αφρικής εν Συνόδω της Καρχηδόνος (418) απηγόρευσε πάσαν ανάμειξιν του Ρώμης εις τα της Εκκλησίας εκείνης.

Ώστε ο Ρώμης Επίσκοπος είχε μεν τα «πρεσβεία» μεταξύ των Επισκόπων ΚΠόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας, αλλά ταύτα ήσαν «πρεσβεία τιμής», όθεν το «πρωτείον» αυτού ήτο «Πρωτείον τιμής». Ως Επίσκοπος του πρώτου «θρόνου», της αρχαίας πρωτευούσης του Κράτους, απέλαυε της τιμητικής ταύτης θέσεως, κατά τους κανόνας της Εκκλησίας. Δεν εδικαιούτο ούτε να επεμβή εις τα των λοιπών εκκλησιαστικών Διοικήσεων, ούτε να λύη μόνος γενικά εκκλησιαστικά ζητήματα. Ότε είκοσι και πέντε περίπου έτη προ του Νεστορίου ο αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος απετάθη και προς τον τότε Επίσκοπον Ρώμης Ιννοκέντιον Α΄ (402), ζητών την επέμβασιν αυτού και των λοιπών Επισκόπων κατά των αδίκων αποφάσεων και αυθαιρέτων επεμβάσεων του Θεοφίλου Αλεξανδρείας (†412), ο Ιννοκέντιος εζήτησε την σύγκλησιν μείζονος Συνόδου προς εξέτασιν και επίλυσιν του προκληθέντος ζητήματος. Ο Επίσκοπος Ρώμης δεν απετέλει την ανωτέραν εκκλησιαστικήν αρχήν δι' άπασαν την Εκκλησίαν, αλλά δια μόνην την εκκλησιαστικήν αυτού Διοίκησιν. Υπεράνω δε πάντων ίστατο η Οικουμενική Σύνοδος. Ουδέν γενικόν εκκλησιαστικόν ζήτημα ελύθη άνευ Συνόδου και ουδεμία επετράπη παράβασις των περί εκκλησιαστικών Διοικήσεων διατάξεων της Α΄ και Β΄ Οικουμενικών Συνόδων, ως μαρτυρεί η ιστορία της Εκκλησίας. Συνοδικώς δε διεξήγοντο ου μόνον τα γενικά, αλλά και τα των επί μέρους Εκκλησιών ζητήματα.

Δυστυχώς εν Ρώμη ήρξαντο κατά την υπ' όψει ημών εποχήν διαδιδόμεναι ξέναι τινές και αντίθετοι προς την κανονικήν ιεραρχικήν τάξιν και προς τας διατάξεις των Οικουμενικών Συνόδων θεωρίαι περί του αξιώματος του Επισκόπου αυτής, συνδεόμεναι προς τας περί του Απ. Πέτρου αποκρύφους παραδόσεις, αλλ' αι θεωρίαι εκείναι ήσαν εντελώς άγνωστοι εν τη Ανατολή, απεκρούοντο δε και εν τη Δύσει (3) . Παρά τας θεωρίας εκείνας, αίτινες μεταγενεστέρως προετάθησαν υπό την έννοιαν «Πρωτείου εξουσίας», ο Κελεστίνος και οι διάδοχοι αυτού δεν ήσκησαν εξουσίαν επί της καθόλου Εκκλησίας, εν τη πραγματικότητι δε το Πρωτείον αυτών ήτο «Πρωτείον τιμής», ως καθωρίσθη υπό των Οικουμενικών Συνόδων, και ως τούτο ανεγνωρίζετο υπό των λοιπών Επισκόπων.

Δεν είναι λοιπόν ακριβές το λεγόμενον εν τη Εγκυκλίω «Lux Veritatis» ότι ο Νεστόριος ανεγνώριζε τον ανώτατον κύρος του Επισκόπου Ρώμης επί της Οικουμενικής Εκκλησίας, διότι τοιούτο κύρος είχε μόνη η Οικουμενική Σύνοδος. Η Εγκύκλιος ως μόνον επιχείρημα τοιούτου ανακριβούς ισχυρισμού προσάγει το γεγονός ότι ο Νεστόριος απετάθη προς τον Επίσκοπον Ρώμης Κελεστίνον, γράψας περί του ζητήματος αυτού.

Αλλ' είναι γνωστόν ότι ο Νεστόριος έγραψε το πρώτον προς το Κελεστίνον εξ αφορμής των Πελαγιανών κατά τρόπον μαρτυρούντα ακριβώς ότι δεν ανεγνώριζε τον Ρώμης ως έχοντα κύρος απόλυτον, προκειμένου περί δογματικών ζητημάτων, ουδ' εν τη Ιταλία. Πελαγιανοί τινές ιταλοί Επίσκοποι, Ιουλιανός ο Εκλάνου, Φλώρος, Ορόντιος και Φάβιος μετά του Κελεστίου, του εκ των αρχηγών της αιρέσεως, μετά την καταδίκην αυτών εν τη Δύσει καταφυγόντες εις ΚΠολιν εποιήσαντο έκκλησιν προς τον Βασιλέα και προς τον Επίσκοπον της βασιλευούσης Νεστόριον, ισχυριζόμενοι ότι αδίκως κατεδικάσθησαν ενώ είναι ορθόδοξοι. Ο Νεστόριος, πριν να εξετάση τα κατ' αυτούς, έγραψε προς τον Ρώμης Κελεστίνον, εν αρχή του 429, ζητών πληροφορίας διατί και πως οι Πελαγιανοί κατεδικάσθησαν. Προσέθετε δε ότι γενόμενος Επίσκοπος ΚΠόλεως ανέλαβε την θεραπείαν πολλών κακών και την απόκρουσιν των κακοδοξιών του Απολλιναρίου και του Αρείου, ων οι οπαδοί επρέσβευον βλάσφημόν τινα σύγχυσιν εν τω προσώπω του Σωτήρος. Ο εν Κπόλει τότε ευρισκόμενος Μάριος Mercator , δι' υπομνήματος αυτού προς τον Βασιλέα, εξέθηκε τας κακοδοξίας των Πελαγιανών. Δεν είναι απίθανον ότι ο Νεστόριος συνεπάθει προς τους Πελαγιανούς και ότι εσκόπει ν' αναθεωρήση την υπόθεσιν των Πελαγιανών, ει και ούτος δημόσια κατεδίκαζε τας δοξασίας αυτών. Διότι θεωρητικώς υπεστήριζε τους Πελαγιανούς ο διδάσκαλος του Νεστορίου Θεόδωρος ο Μοψουεστίας (†428) και διότι εν ΚΠόλει μεν ο Κελέστιος συνειργάσθη μετ' αυτού εναντίον του διαπρεπούς πρεσβυτέρου Φιλίππου του εκ Σίδης (4) και βραδύτερον Πελαγιανοί και «Κελεστιανοί», ήτοι οπαδοί του Κελεστίου Επισκόπου συνειργάσθησαν ωσαύτως μετ' αυτού εν Εφέσω. Μη τυχών απαντήσεως παρά του Επισκόπου Ρώμης Κελεστίνου εις την πρώτην επιστολήν έγραψε το δεύτερον «τῷ ἀδελφῷ Κελεστίνῳ» ζητών τας αυτάς πληροφορίας και επιπροστιθείς ότι ανεφάνησαν αιρετικοί τινες ανανεούντες τας βλασφημίας του Απολλιναρίου και του Αρείου. Διαστρέφοντες την ορθοδοξίαν περί του προσώπου του Ιησού Χριστού και άνευ φρίκης ονομάζοντες την Αγίαν Παρθένον «Θεοτόκον» (5) . Συναπέστειλε δε δύο αυτού ομιλίας και ανέπτυσσε την εαυτού πεπλανημένην διδασκαλίαν, ρητώς ονομάζων την Παρθένον Μαρίαν «Χριστοτόκον» (6) . Εκ Ρώμης και πάλιν δεν εδόθη απάντησις. Εν τω μεταξύ χρόνω ο Βασιλεύς διέταξε την απομάκρυνσιν των Πελαγιανών, γράφων δε ο Νεστόριος προς τον Κελέστιον παρεμυθείτο αυτόν, επί τοις παθήμασι και τοις διωγμοίς ους υφίστατο, παρέλαβε δε αυτόν προς τον Ιωάννη τον Βαπτιστήν, καταδιωκόμενον υπό του Ηρώδου (7) .

Πρόδηλον εκ των ανωτέρω καθίσταται ότι ο Νεστόριος δεν ανεγνώριζε το υπέρτατον εν απάση τη Εκκλησία κύρος του Επισκόπου Ρώμης. Προς αυτόν απευθύνεται ως προς ίσον «αδελφόν» και εν τόνω αδελφικώ παρίσταται δε μάλλον αντίθετος προς τοιαύτην θεωρίαν, διότι ζητεί να υποβάλη υπό έλεγχον τας περί των Πελαγιανών αποφάσεις των εν Ρώμη. Περί του προκληθέντος υπ' αυτού ζητήματος γράφει προς τον Ρώμης μάλλον παρεμπιπτόντως, ουχί την κρίσιν αυτών ζητών, αλλ' απλώς καταγγέλων τους αντιδοξούντας, ων τινας κληρικούς και κατεδίωξε και καθήρεσε του αξιώματος. Ορθώς δε κρίνων ο αγ. Κύριλλος Αλεξανδρείας, έγραφε βραδύτερον, ότι ο Νεστόριος εζήτησε να παραπείση και παρασύρη τους εν Ρώμη, «οἰηθείς δε ὅτι καί τήν Ρωμαίων Ἐκκλησίαν συναρπάσαι δυνήσηται, ἔγραψε πρός τόν κύριόν μου, τόν εὐλαβέστατον καί θεοσεβέστατον ἀδελφόν καί συλλειτουργόν Κελεστῖνον, τῆς Ρωμαίων Ἐκλλησίας ἐπίσκοπον, ἐνθείς ταῖς ἐπιστολαῖς τῶν αὑτοῦ δογμάτων διαστροφή» (8) . Καίτοι δε, ως παρετηρήθη ήδη (9) , τοις εν Ρώμη ήτο γνωστόν το κατά Νεστορίου σύγγραμμα του Ιωάννου Κασσιανού Libri VII de incarnatione Christi , καίτοι είχον αποσταλεί υπ' αυτού του Νεστορίου ομιλίαι αυτού και δύο επιστολαί, οι εν Ρώμη δεν εκινήθησαν κατά του Νεστορίου, έγραψαν δε μόνον προς τον Αλεξανδρείας Κύριλλον ότι «πάνυ ἐσκανδαλίσθησαν». Η γνώμη τινών, καθ' ην η εν Ρώμη κρατούσα διδασκαλία ήτο εγγυτέρα προς την του Νεστορίου και δια τούτο δεν εγένετο αμέσως απάντησις προς αυτόν, δεν είναι ορθή (10) . Διότι είναι βέβαιον, ως περαιτέρω δειχθήσεται, ότι οι εν Ρώμη αντελήφθησαν την πλάνην του Νεστορίου μόνον εκ ων έγραψε προς τον Κελεστίνον ο Πάπας Αλεξανδρείας Κύριλλος, συναποστείλας εν λατιινική μεταφράσει και διάφορα σχετικά κείμενα.

 

Ο Αγ. Κύριλλος και το πρωτείον

Ο αγ. Κύριλλος, ο διαπρεπέστερος των Ιεραρχών και των θεολόγων της εποχής αυτού, πρώτος κατεπολέμησε την πλάνην του Νεστορίου και πρώτος διεφώτισε περί αυτής τον χριστιανικόν κόσμον. Αλλά κατά την Εγκύκλιον «Lux Veritatis» πριν ο Κύριλλος, όστις ως Επίσκοπος Αλεξανδρείας εθεωρείτο «πρῶτος ἐν Ἀνατολῇ» να καταδικάση οριστικώς τον Νεστόριον, απετάθη προς την Ρώμην, διότι «ἦτο τελείως πεπληροφορημένος περί τοῦ κύρους τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας καί ἀκαταμάχητος πρόμαχος αὐτοῦ». Η ούτως επισήμως εν τη Εγκυκλίω εκφερομένη διαβεβαίωσις αύτη δεν στηρίζεται επί του πραγματικού φρονήματος του Κυρίλλου και επί του αληθούς χαρακτήρος των ενεργειών αυτού και δη της σχέσεως προς την Ρώμην.

Ο αγ. Κύριλλος εν συγγραμμάσιν αυτού ουδεμίαν έχει είδησιν περί κύρους τοιούτου, οίον υπονοεί η Εγκύκλιος και δη περί Πρωτείου του Επισκόπου Ρώμης, εν σχέσει προς τον Απόστολον Πέτρον. Είναι αληθές ότι τον Απόστολον τούτον καλεί «κορυφαῖον» καί «πρόκριτον τῶν μαθητῶν» (11) , αλλ' ουχί εν τη εννοία πρωτείου εξουσίας τινός, διότι διδάσκει ότι οι Απόστολοι ήσαν ίσοι προς αλλήλους (12) , ειδικώτερον δε περί του Πέτρου και του Ιωάννου σημειοί «Πέτρος καί Ἰωάννης ἄμφω μέν ἤστην ἀπόστολοί τε καί ἅγιοι καί ταῖς ἰσομέτροις τιμαῖς καί δυνάμεσιν ταῖς διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατηγλαϊσμένοι παρά τοῦ πάντων Σωτῆρος Χριστοῦ...Ἄρα οὖν ἐξ ἰσομοιρούσης ἀξίας ἤγουν αὐθεντίας αὐτοῖς ὑπάρξαι φαμέν τό εἰς ἄνθρωπον ἕνα καταλογίζεσθαι τούς δύο» (13) . Τα αυτά επαναλαμβάνει εν τη Γ΄ προς Νεστόριον επιστολή «Τοῦ Σωτῆρος» γράφων «οὐ γάρ ἑνοῖ τάς φύσεις ἡ ἰσοτιμία καί γοῦν Πέτρος καί Ἰωάννης ἰσότιμοι μέν ἀλλήλοις καθό καί ἀπόστολοι καί ἅγιοι μαθηταί, πλήν οὐχ εἷς οἱ δύο» (14). Πολλαχοῦ των συγγραμμάτων αυτού εξαίρει τον Απ. Παύλον (15) ότι δε δεν εθεώρει τον Απόστολον Πέτρον ειδικόν τι παρά του Κυρίου αξίωμα λαβόντα, πολλαχού ωσαύτως μαρτυρεί. Ούτω δ' ερμηνεύων το χωρίον «Σύ εἶ Πέτρος καί ἐπί ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τήν Ἐκκλησίαν (16) , διδάσκει ότι δια των λόγων τούτων ο Κύριος την Εκκλησίαν «θεμελιοῦν ἐπαγγέλλεται, τό ἀκατάσειστον αὐτῇ προσνέμων, ὡς αὐτός ὑπάρχων τῶν δυνάμεων Κύριος· καί ταύτην ποιμένα τόν Πέτρον ἐφίστησιν» (17) . Προστιθείς δε και την ερμηνείαν του «Καί δώσω σοι τάς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν» λέγει ότι ο Θεός ήταν ο τούτο δωρούμενος, «πλήν ὁ τοῦ δώρου καιρός ἦν ἡ τῆς ἀναστάσεως ὥρα ὅτε εἶπε Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον, ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατεῖτε κεκράτηνται» (18). Ώστε κατά τον αγ. Κύριλλον η επαγγελία περί των κλειδών της βασιλείας ουδέν έτερον ην παρά επαγγελία του δεσμείν και λύειν, ήτις ουχί μόνω τω Πέτρω προσωπικώς, αλλά πάσιν εδόθη τοις Αποστόλοις. Έτι σαφέστερον ο αγ. Κύριλλος διδάσκει επί του χωρίου: «Σύ εἶ Πέτρος...» λέγων «πέτραν, οἶμαι, παρωνύμως ἕτερον οὐδέν ἤ τήν ἀκατάσειστον καί ἑδραιότατην τοῦ μαθητοῦ πίστιν ἀποκαλῶν ἐφ' ᾗ καί ἀδιαπτώτως ἐρήρεισταί τε καί διαπεπέπηγεν ἡ Ἐκκλησία Χριστοῦ καί αὐταῖς ἀνάλωτος ταῖς ἅδου πύλαις ἐσαεί διαμένουσα» (19) , «πέτραν οἶμαι, λέγειν τό ἀκρἀδαντον εἰς πίστιν τοῦ μαθητοῦ» (20) . Ταύτα ουδέ μίαν καταλειπούσιν αμφιβολίαν περί του φρονήματος του αγ. Κυρίλλου εν σχέσει προς τον Αποστ. Πέτρον. Εδίδασκε δε ο μέγας Πατήρ της Εκκλησίας ότι η Εκκλησία εστιν οικοδομημένη επί του Χριστού (21) «τεμεθελίωκε τοίνυν τήν Ἐκκλησίαν αὐτός ὤν θεμέλιος» (22) .

Ερμηνεύων το χωρίον Λουκ. 22, 31.32 «Σίμων, Σίμων, ἰδού ὁ Σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ συνιάσαι ὡς τόν σίτον· ἐγώ δε ἐδεήθην περί σοῦ ἵνα μη ἐκλίπῃ ἡ πίστις σου· καί σύ ποτε ἐπιστρέψας στήριξον τούς ἀδελφούς σου», συνδέει τούτο προς τας επιτημίσεις των Αποστόλων παρά του Κυρίου εξ αφορμής της φιλονεικίας αυτών περί του τις εστιν εν αυτοίς μείζων (Λουκ. 22, 24). Μετά τας επιτημίσεις ο Κύριος λέγει προς τον Πέτρον ότι ο Σατανάς πολλάκις ηθέλησεν ίνα δοκιμάση και πειράση αυτόν, αλλ' ο Κύριος εδεήθη εδεήθη υπέρ αυτού ίνα μη εκλίπη η πίστις αυτού. Υπηνίσσετο δε την άρνησιν αυτού ενώπιον της παιδίσκης. Εάν ο Πέτρος παρεδίδετο εντελώς εις τον πειρασμόν «ἄπιστος ἄν ἐγένετο παντελῶς». Ίνα μη δε ο Πέτρος περιέλθη εις απόγνωσιν, ως αρνηθείς τον Κύριον, ούτος λέγει εις αυτόν «Καί σύ ποτε ἐπιστρέψας στήριξον στήριξον τούς ἀδελφούς σου» , τοὐτέστι γενοῦ στήριγμα καί διδάσκαλος τῶν διά πίστεως προσιόντων μοι». Ώστε ο Απ. Πέτρος εξ αφάτου φιλανθρωπίας του Κυρίου απεκαταστάθη και πάλιν εις τ' αποστολικά αξιώματα· «οὔπω γέγονεν ἡ ἁμαρτία καί τήν ἄφεσιν ἐκομίσατο καί πάλιν αὐτόν ἐν τοῖς ἀποστολικοῖς κατέταξεν ἀξιώμασιν» (23) . Περαιτέρω μνημονεύων της αρνήσεως του Πέτρου (Λουκ. 22, 57) και της μετανοίας αυτού λέγει ο αγ. Κύριλλος «Ἐπιστρέψας δε (ο Πέτρος) οὐ διήμαρτε τοῦ σκοποῦ· μεμένηκε γάρ ὅπερ ἦν, γνήσιος μαθητής, πεπλουτηκώς τῆς ἀφέσεως τοῦ πλημελλήματος» (23) . Ταύτα ως άριστα μαρτυρούσιν ότι ο αγ. Κύριλλος ουδαμώς εδίδασκεν ότι ο Απ. Πέτρος έτυχε παρά του Κυρίου εξαιρετικών προνομίων και δη του αλαθήτου, ως οι παρερμηνευταί των ανωτέρω χωρίων ισχυρίζονται, προσεπινοούντες ότι ταύτα μετέδωκεν ο Απ. Πέτρος τω Επισκόπω Ρώμης!

Αλλά και έτερον χωρίον της Αγ. Γραφής ερμηνεύων, το Ιωαν. 21, 15-17 «Σίμων Ἰωνᾶ ἀγαπᾶς με;...» εσημείωσεν ο αγ. Κύριλλος: «Φαμέν οὖν ὅτι κεχειροτόνητο μέν ἤδη πρός τήν θείαν ἀποστολήν ὁμοῦ τοῖς ἑτέροις μαθηταῖς ὁ θεσπέσιος Πέτρος. Αὐτός γάρ αὐτούς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ἀποστόλους ὠνόμασε κατά τό γεγραμμένον. Ἐπειδή δε παραχθῆναι συμβέβηκε τά τῆς Ἰουδαίων ἐπιβουλῆς καί τι μεταξύ διεπταίσθη, καί γέγονε (ἀκράτῳ γάρ δείματι καταληφθείς ὁ θεσπέσιος Πέτρος ἠρνήσατο τρίς τόν Κύριον), θεραπεύει τό πεπονθός καί ἀνταπαιτεῖ ποικίλως τήν εἰς τρίτον ὁμολογίαν, ἀντίσταθμον ὥσπερ ἐκείνῳ τοῦτο τιθείς καί ἀντίρροπον τοῖς πταίσμασιν ἐξαρτύων τήν ἐπανόρθωσιν...Ἐξαιτεῖ δε εἰπεῖν εἰ καί πλέον τῶν ἄλλων ἀγαπᾷ. Καί γάρ τοι κατά ἀληθείαν ἅτε δή καί μείζονος ἀπολελαυκώς ἀνεξικακίας καί οἱονεί πλουσιωτέρᾳ χειρί τήν τοῦ πλημμελήματος κομισάμενος ἄφεσιν, τῆς τῶν ἀλλήλων ἀγάπης μείζονα, πῶς οὐκ ἄν εἰκότως συλλέξας ἐν ἑαυτῷ ταῖς εἰς ἄκρον ἡκούσαις εὐνοίαις τόν εὐεργέτην ἠμείψατο;» Περαιτέρω λέγει ότι κοινόν πταίσμα των μαθητών ήτο το ότι ετράπησαν πάντες εις φυγήν, αλλά ιδιαζόντως μέγα υπήρξε το πλημμέλημα του Πέτρου, το δια εις τρίτον αρνήσεως, «Οὐκοῦν ὡς πλείονα τῶν ἄλλων τήν ἄφεσιν κομισάμενος, ἐξαιτεῖται λέγειν εἰ καί πλεῖον ἀγαπᾷ...Βοσκέ τά ἀρνία μου, ἀνανέωσις ὥσπερ τις τῆς ἤδη δοθείσης ἀποστολῆς αὐτῷ γενέσθαι νοεῖται, τόν μεταξύ λύουσα τῶν πταισμάτων ὀνειδισμόν, καί τήν ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας μικροψυχίαν ἐξαφανίζουσα» (24) . Ώστε δια των ανωτέρων λόγων του Κυρίου, κατά τη διδασκαλία του αγ. Κυρίλλου δεν λαμβάνει ο Πέτρος νέα τινά εξουσίαν. Δια της αρνήσεως απολέσας ό,τι είχεν ο Απόστολος, απολαμβάνει νυν αυτό, αποκαθιστάμενος εις το αποστολικόν αξίωμα. Κατά ταύτα ο Απόστολος Πέτρος ουδέν ιδιαίτερον είχεν αξίωμα υπέρ τους λοιπούς Αποστόλους, κατά τον αγ. Κύριλλον, επομένως και ουδενί ηδύνατο να μεταδώση τοιούτο αξίωμα. Ο αγ. Κύριλλος περί του κηρύγματος των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου εν τη Δύσει εσημείωσεν «ὅτι δε καί ὁ θεσπέσιος Πέτρος καί αὐτός ὁ πάνσοφος»

Παῦλος τά τῆς ἑσπέρας καταλαβόντες μέρη, κατηγγέλκασι τόν Ἰησοῦν, ἐνδοιάσειεν ἄν οὐδείς» (25) , αλλ' ουδένα απολύτως λόγον ουδέ καν υπαινιγμόν ποείται περί σχέσεως οιασδήποτε του Επισκόπου Ρώμης προς τον Απ. Πέτρον.

Κατά τον ΙΓ΄ αιώνα παρουσιάσθησαν εν τη Δύσει πλαστά τινα κείμενα και χωρία Πατέρων, εν οις και του αγ. Κυρίλλου συνηγορούντα υπέρ του Πρωτείου του Επισκόπου Ρώμης, ταύτα δε ο Θωμάς Ακουϊνάτος (†1274) συμπεριέλαβε, καλή τη πίστει, ως γνήσια εν τω «Opusculum contra errors Graecorum», αλλ' η πλαστότης και νοθεία αυτών είναι αποδεδειγμένη (26) . Εξ ίσου πλαστή και νόθος απεδείχθη και τις ομιλία μεταξύ των διαφορετικών μιλιών παρατιθεμένη, η ια΄ εν παρίσταται ο αγ. Κύριλλος ονομάζων τον Ρώμης «ἁγιώτατον ἀρχιεπίσκοπον πάσης τῆς οἰκουμένης Πατέρα τε καί Πατριάρχην Κελεστῖνον, τόν τῆς μεγαλοπόλεως Ρώμης» (27) . Ακριβώς εκ των φράσεων τούτων ο A . Ehrhard (28) απέδειξε την νοθεία και την πλαστότητα της ομιλίας. Ουδαμού λοιπόν των γνησίων συγγραμμάτων αυτού ο αγ. Κύριλλος ποιείται έστω και την ελάχιστην μνείαν Πρωτείου του Επισκόπου Ρώμης.

Είναι δε γνωστή η πρώτη σχέση του αγ. Κυρίλλου προς την Ρώμην, οφειλομένη εις την αίρεσην των Πελαγιανών. Εκ της Δύσεως η εξ αυτής κίνησις είχε μεταδοθεί εις την Ανατολήν, όπου και προσωπικώς μετέβη ο Πελάγιος. Εν τη Ανατολή ομογνώμων αυτού ήτο μάλλον, ως είπομεν, ο διαπρεπής Αντιοχεύς θεολόγος Θεόδωρος Μοψουσεστίας, ο διδάσκαλος του Νεστορίου. Ο αγ. Κύριλλος είχεν όλως αντιθέτους ιδέας (29) και επομένως ουδόλως συνεπάθει προς τον Πελάγιον και τους ομόφρονας αυτού. Αλλ' εξ εσφαλμένων φαίνεται, πληροφοριών του Ουαλερίου, μαθητού του Πελαγίου, επισκεφθέντος αυτός εις Αλεξάνδρειαν το 416 και εκ των ευνοϊκών υπέρ του Πελαγίου αποφάσεων των εν Ιεροσολύμοις και Διοσπόλει συνελθουσών Συνόδων (415) διετέθη ευμενώς προς αυτόν, προεχειρίσατο δε αυτόν εις Πρεσβύετερον. Εξακριβώσας όμως την πραγματικήν διδασκαλίαν των Πελαγιανών, διέκοψεν την προς αυτόν κοινωνίαν. Συμπαθώς προς τους Πελαγιανούς διέκειτο κατ' αρχάς και ο Ρώμης Επίσκοπος Ζώσιμος (417-418), όστις όμως καταδικάσας ύστερων την αίρεσιν αυτών ανήγγειλεν το γεγονός και προς τον Κϋριλλον Αλεξανδρείας (30) . Κατά τα κρατούντα έθη εκάστη Εκκλησία ανήγγελλεν εις τας λοιπάς τα εν αυτή συμβαίνοντα γεγονότα, ιδίως τα εις την πίστιν και την διδασκαλίαν αναφερόμενα. Τούτο έπραξε και ο Ζώσιμος. Αλλ' ούτος στηριζόμενος επί τινων κανόνων της εν Σαρδική Συνόδου (5.14) και παρουσιάζων αυτούς ως κανόνας της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου ηξίου να κρίνη αυτός οριστικώς την υπόθεσιν Πρεσβυτέρου τινός Απιαρίου, καθαιρεθέντος υπό Συνόδου (418) των Επισκόπων Αφρικής. Ούτοι δε ου μόνον απέκρουσαν πάσαν επέμβασιν του Επισκόπου Ρώμης, ως και ανωτέρω είπομεν, αλλά και υποπτεύοντες την γνησιότητα των προβαλλομένων υπό του Ζωσίμου ως κανόνων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, απετάθησαν δι' απεσταλμένων εις Κπολιν, Αλεξάνδρειαν και Αντιόχειαν, ζητούντες πιστά αντίγραφα των κανόνων της ειρημένης Συνόδου. Εις Αλεξάνδρειαν, μεσούντος πιθανώς του 4189, αφήκετο αποστολή των Επισκόπων Αφρικής εκ του Πρεσβυτέρου Ιννοκεντίου και του Υποδιακόνου Μαρκέλλου. Ο αγ. Κύριλλος απέστειλε δι' αυτών αντίγραφα των κανόνων της Α΄ Οικλουμενικής Συνόδου μετά ιδίας επιστολής, καθορίσας και τα κατά την ημέραν της εορτής του Πάσχα του έτους εκείνου, περί ης ηρωτήθη (31) .

Εκ πάντων λοιπόν τούτων προκύπτει αναντιρρήτως ότι ο αγ. Κύριλλος, παρά τας διαβεβαιώσεις της Εγκυκλίου «Lux Veritatis», ήτο όλως ξένος προς πάσαν ιδέαν περί πρωτείου του Επισκόπου Ρώμης, υφ' ην έννοιαν τούτο παρίσταται εν τη Εγκυκλίω.

---

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 . Acta Apostolicae Sedis . Litterae Encyclicae ... de Oecumenica Ephesina Synodo quindecim ante saeculis celebrate . Num . 14. Citta di Vaticano 1931, 493- 517. Γαλλική μετάφρασις εν τω περιοδικώ , La documentation catholique, XIV, n. 594, 9 Janvier 1932.

2. Πρβλ . Ρουφίνου , Historia ecclesiastique I, 6.

3. P. Batiffol, Le siège apostolique, Paris 1924, 203.

4. PG 77, 89.

5. PG 77, 96.

6. Mansi IV, 1021- 1023.

7. Fr. Loofs, Nestoriana, Halle 1905, 172-3.

8. PG 77, 104.

9. Fr. Loofs, Nestoriana, 49, 57. P. Batiffol, Le siège apostolique, 351. F . Caspar, Geschichte des Papstums I, Tübingen 1930, 392.

10. PG 77, 1025. PG 74, 661.

11. PG 77, 305. PG 75, 703.

12. PG 76, 65.

13. PG 77, 112.

14. PG 77, 1037. PG 76, 17.

15. Μτθ 16, 16 εξ .

16. PG 72, 424. Εν τη πατρολογία του Migne κείται «ταύτης» αντί του ακριβεστέρου «ταύτης», υποσημειούται δε ο εκδότης «animadverte testimonium pro Petri primatu»!

17. PG 72, 424.

18. PG 75, 865.

19. PG 70, 344, 940.

20. PG 70, 729.

21. Αυτόθι PG 70, 968. Εν τη ερμηνεία του χωρίου Ιω. 1, 42 λέγει ο αγ. Κύριλλος «φερωνύμως δε ἀπό τῆς πέτρας μετωνόμαζε Πέτρον· ἐπ' αὐτῷ γάρ ἔμελλε τήν αὑτοῦ θεμελιοῦν Ἐκκλησίαν» PG 73, 220, αλλά προφανώς το «ἐπ' αὐτῷ» δεν έχει την έννοιαν του επί του προσώπου αυτού, αλλά της ομολογίας αυτού, ως αλλαχού λέγει.

22. PG 72, 916.

23. PG 72, 928.

24. PG 74, 748 · 749 · 751, · 752.

25. PG 70, 336.

26. F . H. Reusch, Die Fälschungen in dem Tractat des Thomas von Aquin gegen die Griechen, Abhandungen der Hist.- Classe der Bayer. Akademie der Wissenschaften zu München 1889, 673- 742.

27. PG 77, 1010.

28. Eine unechte Marien homelie des heilegen Cyrill von Alexandrien, Rönische Quartalschrift 1889, III, 97- 113.

29. PG 68, 145, 149, 244, 489, 949 . PG 79, 164, 385.

30. Marius Mercator, Communitorium , PL 48, 82, 93.

31. PG 77, 376.