ΣΧΟΛΙΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΝ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΥ Ν. Νησιώτης

Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες μᾶς δίνουν ὑπόδειγμα μιᾶς αὐθεντικῆς σχέσεως μεταξύ Φιλοσοφίας, καί ἰδιαίτερα τῆς ἑλληνικῆς, καί τῆς χριστιανικῆς Θεολογίας (γιατί τῆς Θεολογίας γενικῶς δέν δημιουργεῖ κανένα πρόβλημα ἐφ' ὅσον τό περί Θεοῦ θέμα ἐν ἀφηρημένῃ ἐννοίᾳ εἶναι κεντρικό στήν ἑλληνική φιλοσοφία), πού συγκεντρώνεται γύρω ἀπό τήν ἀποδοχή τῆς προσωπικῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ. Ὅταν μελετᾶ κανείς προσεκτικά τό ἔργο τους, ἀντιλαμβάνεται εὔκολα, ὅτι δέν ὑπάρχει γι' αὐτούς τό ὀξύ σύγχρονο πρόβλημα σχέσεων πού ὁδηγεῖ σύγχρονους Ἕλληνες φιλοσόφους σ' ἀποκλειστική στάσι ἀπέναντι στήν χριστιανική θεολογία καί δογματικούς χριστιανούς Θεολόγους ἀδιάφορους ἀπέναντι στήν ἑλληνική φιλοσοφία. Γιά τούς Τρεῖς Ἱεράρχες, εἶναι δυνατόν νά παρατηρήσουμε ὅτι δέν ὑπάρχει πρόβλημα ἀντιθέσεως ἤ συγχωνεύσεως ἤ συγχύσεως. Πρόκειται γιά δύο τεράστια πνευματικά μεγέθη μέ ἴδια καταξίωσι καί μοναδικότητα πού εἶναι ἀπό τήν φύσι τους διατεθειμένα γιά ἀναπόφευκτο διάλογο. Δέν ὑπάρχει, λοιπόν, οὔτε ταύτισι οὔτε ἀντίθεσι ἀλλά συνέχεια καί ἀνοικτή δυνατότητα ἐπαφῆς μεταξύ τους. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες δέν πολυπραγμονοῦν, δέν ἐνδιαφέρονται οὔτε ἐπιχειροῦν μέ κάθε τρόπο εἴτε νά ἐξελληνίσουν τόν Χριστιανισμό, εἴτε νά ἐκχριστιανίσουν τόν Ἑλληνισμό. Ἐκτιμοῦν τήν ἀρχαία σοφία ὡς τήν πραγματική φιλοσοφία, ἀλλά τήν σέβονται μόνον στόν χῶρο αὐτό, γιατί ἀπό τήν θεολογική καθαρά ἄποψι ἐξασκοῦν ἐπίσης καί δριμύτατη κριτική σέ ὡρισμένες κύριες θέσεις της ὅπως ἑπόμενο, ἐφ' ὅσον στοχάζονται μέ κέντρο τήν προσωπική Ἀποκάλυψι τοῦ Λόγου μέσα στήν Ἱστορία.

Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες συγχρόνως ἀπαντοῦν ἔμμεσα μέ τίς φιλοσοφικές τους προϋποθέσεις στήν εὔκολη κριτική ὅτι μέ τίς ἑλληνικές φιλοσοφικές προϋποθέσεις οἱ Ἕλληνες Πατέρες ἐνόθευσαν τόν Χριστιανισμό μέ τό νά τόν ἐξελληνίσουν μέσω τῆς ἑλληνικῆς κλασικῆς φιλοσοφίας. Ἡ ἰουδαιοχριστιανική παράδοσις ὅμως δέν νοθεύεται ἀπό τό ἑλληνικό πνεῦμα ἀλλά πλουτίζεται, γίνεται διαλογική μέ τήν ἐπιστήμη καί τόν κόσμο καί καταξιώνει τήν ἀνθρώπινη σοφία. Ἴσως χωρίς τήν ἑλληνική σκέψι, ὅπως τήν ἐχρησιμοποίησαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, ἡ χριστιανική πίστι θά παρέμενε γιά τούς μή χριστιανούς ἕνα ἰουδαϊκό - ἀνατολικό θρήσκευμα. Ἡ χριστιανική πατερική θεολογία γενικά διέσωσε καί στήν Ἀνατολή καί στήν Δύσι τήν ἐπιβίωσι τῶν ἑλληνικῶν κλασικῶν γραμμάτων καί τά ἔφερε στήν ἐμπροσθοφυλακή γιά νά δημιουργήσουν στήν συνέχεια μέ τό χριστιανικό πνεῦμα τήν εὐρωπαϊκή διαφώτισι καί τήν ἔκρηξι τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ, βεβαίως μέ ὅλα τά ἀρνητικά του στοιχεῖα, πού ὀφείλονται στούς περιορισμούς τῆς ἀνθρώπινης δημιουργικότητος. Ὁ ρωσικῆς καταγωγῆς ὀρθόδοξος Καθηγητής στήν Θεολογική Σχολή τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου στήν Ν. Ὑόρκη John Meyendorff γράφει: "ἡ Θεολογία μας σήμερα πρέπει νά εἶναι συνεπής μέ τίς θέσεις τους (σημ. τῶν Ἑλλήνων Πατέρων). Ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι θεολόγοι ὀφείλουν νά γίνουν "Ἕλληνες" μ' αὐτήν τήν ἔννοια".