Ο Διαφωτισμός

Ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

FRANK SCHAEFFER

     Ύστερα από το μεγάλο σχίσμα τού 1054 και την Μεταρρύθμιση, το τρίτο γεγονός που ευθύνεται για τη δημιουργία της δικής μας σύγχρονης μεταχριστιανικής εποχής, υπήρξε ο Διαφωτισμός. Ο νέος αναγεννητικός προτεσταντικός τρόπος σκέψης, η αμφισβήτηση της αυθεντίας της ιστορικής Εκκλησίας και οι ορθολογιστικές υπερβολές τού Καλβινισμού βρήκαν τη λογική, την κοσμική τους κατάληξη, στους φιλοσόφους τού Διαφωτισμού τον δέκατο όγδοο αιώνα.

Ο Alexis de Toqueville ομιλεί αποκαλυπτικά για την επιρροή, την οποία είχε ο Προτεσταντισμός επάνω ο' έναν από τους πατέρες τού Διαφωτισμού, τον Βολταίρο:
«Η τριετής παραμονή τού Βολταίρου στην προτεσταντική Αγγλία τον είχε εξοικειώσει με την πολιτική ελευθερία, άλλα απέτυχε να την αγαπήσει. Εκείνο που τον γοήτευε σ' αυτή τη χώρα ήταν η φιλοσοφία τού σκεπτικισμού, που τόσο ελεύθερα διαλαλούνταν εκεί». The Ancient Regime and the French revoloution,μετ. Stuart Gilbert (Manchester, 1955) σ.178

     Κατά τον δέκατο έβδομο και δέκατο όγδοο αιώνα ορισμένοι άγγλοι και γάλλοι φιλόσοφοι άρχισαν να απομυθοποιούν κάθε πτυχή της θρησκείας, ακόμη και την ιδέα ότι υπάρχει το υπερφυσικό, και να αντικαθιστούν τέτοιου είδους θρησκευτικές έννοιες με ο,τι αυτοί ονόμαζαν «λόγο» (αιτία).

     Ο Διαφωτισμός γεννήθηκε ακριβώς μέσα στο εκρηκτικό περιβάλλον της αποσταθεροποιημένης βεβαιότητας της ιστορικής Χριστιανικής Θρησκείας, τού ορθολογιστικού ρωμαιοκαθολικού σχολακιστισμού, των νέων προτεσταντικών δογμάτων και τού άκαμπτου ορθολογιστικού καλβινικού ντετερμινισμού. Εκείνο που έκαναν οι φιλόσοφοι τού Διαφωτισμού ήταν να εκκοσμικεύσουν την προτεσταντική επανάσταση και να την συμπληρώσουν με τον ίδιο εν πολλοίς τρόπο, που ο Δαρβίνος αργότερα εκκοσμίκευσε την θεολογική έννοια της επιλογής και την ονόμασε «φυσική επιλογή» και που ο Μαρξ εκκοσμίκευσε την αυγουστινιανή-καλβινική ιδέα τού απόλυτου προορισμού και την ονόμασε «ντετερμινισμό της ιστορίας».

Νομίζω ότι ο Διαφωτισμός μπορεί να κατανοηθεί μόνο σαν το εκκοσμικευμένο νόθο παιδί τριών αντιδραστικών κινημάτων, τα οποία όλα εμφανίστηκαν εξ αιτίας της διαφθοράς της Λατινικής Δυτικής Εκκλησίας: Τού κινήματος τού Σχολαστικισμού, της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης. Απ' αυτή την άποψη ο Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα καθοδηγούμενο από ανθρώπους που απέρριψαν τις διδασκαλίες της Ρωμαιοκαθολικής ιστορικής Εκκλησίας και, αφού δανείστηκαν κάποιες ορθολογιστικές επαναστατικές σελίδες από την Αναγέννηση και τη νέα θρησκεία τού Προτεσταντισμού, άρχισαν να αμφισβητούν κάθε αυθεντία, ακόμη και αυτή την ιδέα της θείας τάξης.

     Η αμφισβήτηση της Ιεράς Παραδόσεως, που άρχισε από τους ερευνητές της Αναγέννησης, κατέληξε στην απόρριψη αυτής της Παραδόσεως. Εκείνο που ξεκίνησαν οι Προτεστάντες σαν μία επανάσταση εναντίον της παπικής διαφθοράς κατέληξε σε ανταρσία κατά τού Θεού. Εκείνο που ξεκίνησε σαν απόρριψη της μυστηριακής αυθεντίας της Εκκλησίας κατέληξε στην απόρριψη της αγιότητας της ανθρώπινης ζωής. Ο,τι ξεκίνησε σαν υποτίμηση τού ιερού μυστηρίου με το ορθολογιστικό σχολαστικό κίνημα κατέληξε στην ανακήρυξη των θνητών ανδρών και γυναικών ως νέων «θεών».

Προς το τέλος της Μεταρρύθμισης ο Δυτικός πολιτισμός βρέθηκε στο χείλος της απώλειας της αίσθησης τού ιερού. Οι φιλόσοφοι τού Διαφωτισμού έδωκαν στους ανθρώπους το τελευταίο σπρώξιμο μπροστά στο βάραθρο της αμφισβήτησης, στο χείλος τού oποίου είχαν οδηγηθεί από μία διεφθαρμένη, σχολαστική Ρωμαϊκή Εκκλησία και από τους προτεστάντες Μεταρρυθμιστές.

Την εποχή τού Διαφωτισμού διάφοροι γάλλοι φιλόσοφοι, όπως ανάμεσα σε άλλους ο Voltaire και ο Turgot, απέρριψαν γενικά την παραδοσιακή άποψη της χριστιανικής Πίστεως για τον κόσμο και υιοθέτησαν τις αντιχριστιανικές, αντιπαραδοσιακές αντιλήψεις, οι οποίες ακόμη και σήμερα επικρατούν. Οι φιλόσοφοι αυτοί δίδαξαν ότι οι άνθρωποι δεν χρειάζονται την υπερβατική, αποκαλυμμένη από τον Θεό αλήθεια, ούτε την καθοδήγηση της ιστορικής χριστιανικής Ιεράς Παραδόσεως. Οι ίδιοι πίστευαν ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να αποφασίσουν καλύτερα τι θέση θα πάρουν σε ηθικά ζητήματα χωρίς τη βοήθεια της θρησκείας και χωρίς την αυθεντία της Εκκλησίας ή του Θεού. Ακόμη, πίστευαν ότι εκείνοι που ασπάζονταν μία παραδοσιακά θρησκευτική άποψη ζωής αποτελούσαν πράγματι ένα εμπόδιο στην ανθρώπινη πρόοδο και λογική. Πίστευαν ότι η κοσμική λογική ήταν η μόνη αναγκαιότητα για την ανθρώπινη γνώση και την πρόοδο. Η ανθρώπινη λογική, και όχι ο Θεός, θα μπορούσε να είναι ένα ικανοποιητικό «προοδευτικό» θεμέλιο για την κοινωνία του μέλλοντος.

     Οι Μεταρρυθμιστές είχαν απορρίψει την αρχαία Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας και την αντικατέστησαν με το σύνθημα, «Μόνη η Γραφή» (Sola Scriptura)! Έλεγαν ότι αυτοί δεν χρειάζονταν την Παράδοση με την οποία θα ερμηνεύσουν τις Γραφές. Φρονούσαν ότι με τη χρησιμοποίηση μόνον της λογικής τους η Βίβλος μπορούσε να αυτοερμηνευθεί διαισθητικά. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού πήραν και προώθησαν τις ιδέες των Μεταρρυθμιστών μακρύτερα. Απέρριψαν όχι μόνον την ιστορική Εκκλησία, τη λειτουργική λατρεία, τα άγια μυστήρια, τα εκκλησιαστικά Μυστήρια και την Ιερά Παράδοση, άλλα και αυτήν τη Βίβλο επίσης. Το μόνο που δεν πείραξαν ήταν η πίστη των Μεταρρυθμιστών στη διαισθητική ικανότητα να ερμηνεύσουν τα μεγάλα ζητήματα της ζωής αβοήθητοι. Αυτοί οι φιλόσοφοι υποβάθμισαν το σύνθημα των Μεταρρυθμιστών «Sola Scriptura» στο απλό «Sola» (Μόνοι)!

Ο Marquis de Condorcet, φίλος και συνεργάτης του Βολταίρου στο έργο του ορθολογιστικού Διαφωτισμού, έγραψε την περίφημή του περίληψη στο βασικό «πιστεύω» του Διαφωτισμού:

«Εμείς δώσαμε τη μαρτυρία για την ανάπτυξη μιας νέας διδασκαλίας, η οποία πρόκειται να δώσει το τελειωτικό χτύπημα στο ήδη κλονισμένο οικοδόμημα της θρησκευτικής προκατάληψης. Πρόκειται για την ιδέα της απεριόριστης τελειοποίησης του ανθρωπίνου είδους»Marquis de Condorcet, Scetch for a Historical Picture of the Human Mind (Paris 1933).

Μία τέτοια πρόταση θα φαινόταν κατ' αρχήν ότι είναι αντίθετη από τα Πέντε Σημεία του Καλβινισμού. Όμως με την πόρτα ανοιχτή στη μανιακή παρόρμηση της απλοποίησης από τους Σχολαστικούς, με έναν θεό «εξηγημένο» από τούς Μεταρρυθμιστές, με την μυστηριακή ενότητα της Εκκλησίας κομματιασμένη από τους Καλβινιστές, με τον «θεό» της Συνόδου τού Dort, όπου παρουσιάστηκε σαν ένα ιδιότροπο τέρας, οι ιδέες του Condorcet αποτέλεσαν το επόμενο λογικό βήμα.

     Εάν η πραγματικότητα μπορούσε να υποβαθμισθεί σε όχι κάτι περισσότερο από ένα παιγνίδι προκαθορισμένης επιλογής- επιβίωσης των πιο κατάλληλων για τον Θεό -γιατί δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς ένα Θεό, ο οποίος φαίνεται να μοιάζει περισσότερο με ένα διάβολο μέρα με τη μέρα; Γιατί δεν προτιμούν τον άνθρωπο να βασιλεύει σ' ένα παράδεισο δικής του κατασκευής; Αλήθεια, γιατί δεν ανακαλύπτουν ένα εντελώς καινούργιο κόσμο και δεν λυτρώνουν το ανθρώπινο γένος με την τέχνη, τα κοινωνικά προγράμματα και την επιστήμη μάλλον παρά με την πνευματική αναγέννηση;

Απόσπασμα από το 6ο κεφάλαιο του βιβλίου:

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΤΩΝ ΨΕΥΤΙΚΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ